پ ن اول: اولبن بار است که در بلاگم به زبان کوردی سورانی مینویسم. زبان رسمی کوردی “سورانی” است و روزنامه ها و کتابها و متون کوردی به این زبان منتشر میشود. بچه که بودم توانستم از میان کتابها و روزنامه ها و اشعار عمویم این زبان را یاد بگیرم و البته زمانی که در اربیل بودم به واسطه اینکه تمام قراردادها و فاکتورها و نامه های رسمی و زبان محاوره آنها کوردی سورانی بود آموخته هایم بیشتر شد. ما در سنندج و سایر شهرهای کرد نشین (به جز مهاباد و بانه و چند شهر دیگر) دقیقا به این زبان صحبت نمی کنیم و به همین خاطر شاید کورد زبانها هم نتوانند به خوبی زبان رسمی کوردی را متوجه شوند یا بلد باشند که آن را بخوانند و بنویسند. اما خوشبختانه در سالهای اخیر آموزشگاه ها و موسسات زیادی در سنندج و سایر شهرها تاسیس شده که کارشان آموزش رسم و الخط کوردی سورانی است و اساتید برجسته ای هم با عشق و علاقه مشغول آموزش هستند که از پیشتازان این آموزشها میتوان به ماموستا شریف سنه ی اشاره کرد. کتابی که میخواهم در موردش بنویسم آخرین کتاب رفیق صابر است به اسم ڕوانین لە بوو لێڵدا که شامل مجموعه مصاحبه های او با روزنامه های مختلف است.
به نقل از ویکی پدیا: رفیق صابر (زاده ۱۹۵۰ قَلادزی، کردستان عراق) (به کردی: رهفیق سابیر Refiq sabir) از شُعرای صاحب سبک و نوپرداز کُرد. وی دارای مدرک لیسانس ادبیات از دانشگاه بغداد و دکترای فلسفه از دانشگاه صوفیا بلغارستان است. اشعارش به بیشتر زبانهای دنیا ترجمه شدهاست. سرودههایش به زبان کردی است.
پ ن دوم – ترجمه ی فارسی شعری از ره فیق سابیر:
اتفاقی نیست که نور با گردبادِ ماسه در سماع است
که خاک رازِ خود را برای تنهای تشنه فاش میکند
که ترس سالاری خود را بر توان و اندیشه تحمیل میکند
اتفاقی نیست
که ما هم امشب رنگِ بیابان به خود گرفته ایم
اینک همه همچو همیم
هم درد و هم سرنوشتیم
پێشەکی:
بو یەکم جار کە ناوی رەفیق سابیرم بیست ۱۲ یان ۱۳ ساڵم بوو. لەو سەردەمە کتێبی ڕێژنەم لەم شاعێرە بە ناوبانگە خوێند. بۆ دوەمین جاریش ماوەێک لەمەو بەر (ڕەنگە ۲ مانگ) لە پێشانگای کتێبی شاری سنە ئەم کتێبەم کڕی و بە ڕاستی کتێبی زۆر خۆش بوو. هەندێ جار (رۆزانی پشوو) نۆژام(کچەکەم) دەنا سەر پێم تا بنوێ و خوەمیش لەو دەرفەتە کە ڕەخسا بوو کتێبم دەخوێند.
زمانی شێعر:
سەبارەت بەزمانی شێعر رەفیق سابیر دەڵی زمانی شێعر زمانێکی ناراستەوخۆ، پڕمەجاز، چڕ و بژار کراوە. هەروەها دەڵی هەندێ جار مانای وشەکان لە شێعردا لە گەڵ ئەزموونی ئێمە و کەلتووری ئێمە دەگۆرێ. بۆ نموونە لەوانەێە دوو کەسی جیاواز دوو مانای جیاواز لە شێعری شێرکو بێکەس وەربەگرن. ئەمن بۆخۆم هەموو کاتێ دەمگۆت ناراستەوخۆ بوونی شێعر نیشانەی بێ کەڵک بوونی شێعرە و هەر بەم بۆنەوە ڕۆمانم پێ خۆشتر بوو. هیچکات بیرم ناکردەو کە ئەم تایبمەندیە ببێتە هۆی زیندوو بوونەوە و گۆڕانی شێعر. ئەگەرچی رەفیق سابیر سەبارەت بە ڕۆمانیش هەرئەمە دەڵێت کە:
من لە ئەزموونی خۆمەوە دەتوانم بڵێم کەئەو جۆرە تێکستانە، لەگەڵ هەلچوونی تەمەن و فرە ڕەنگی ئەزموونی ژیانی مرۆڤیشدا دەتوانن مانا و بیر و دەلالەتی نوێ پیشان بدەن. لە سالانی حەفتاکانەوە تا ئێستا هەر چەند ساڵ جارێک لە نۆی هەندێک بەرهەمی شەیکسپیر، دۆستۆیفسکی، کافکا، کامۆ، ئیلیۆت، نالی دەخوێنمەوە. هەموو جارێک کۆمەڵێک مانا و ڕاز و بیرۆکەی نوێ گەو بەرهەمانەدا دەدۆزمەوە کە لە خوێندنەوەی پێشتر و پشووتردا، نەدیتوومن، نە هەستم پێ کردوون. دیارە ئەو بەرهەمانە نەگۆڕاون، بەڵام لەگەڵ شەپۆلی زەماندا، من و ژیان و ئەزموون و حاڵەتی سایکۆلۆجی و ڕۆحیی من، گۆڕانیان بە سەردا هاتوون. لاپەڕەی ۲۱
ژیانی سیاسی کۆرد
هە والنێری ڕۆژنامەی هاوڵاتی سەبارەت بە ژیانی سیاسی رەفیق سابیر پرسیار دەکات و ئێمەش وەکوو کۆرد باش دەزانین ژیانی هەر کۆردێک لە سەرەتای مندالیەوە تێکەلی سیاسە ت و ئەزموونی هە ر کۆردێک کەم یان زۆر تێکەلی ژیانی سیاسیە و بۆێە ڕەفیق سابیریش لەم بابەتە جێاواز نیە و ئەڵێ:
من کە چاوم کردەوە لە ناو شەڕ و بۆردۆماندا خۆم بینیەوە. کاتێک شەڕی ۱۹۶۱ دەستی پێکرد تەمەنم یازدە ساڵ بوو. لەو کاتەوە سیاسەت بە مانا گشتیەکەی بوو کە ڕۆژانە هەڵمان دەمژی. دواتر بۆم دەرکەوت کۆرد بوون و کۆردستانی بوون خۆێان سیاسەتەن. زمانی کۆردی، کولتووری کۆردی، ناو و جگ و بەرگی کۆردی، بوون بە بەشێک لە سیاسەت. بۆیە سیاسەت وەک کۆرد بوون، چارە نووسێکە و ناتوانین لێ رابکەین. لاپەڕەی ۳۰
ئامانج یان ئامراز
مرۆڤ ئامانجە یان ئامراز؟ رەفیق سابیر ئەڵێ لە هەموو شۆڕشە کاندا تانانەت لە شۆڕشی سپارتاکوس تا شۆڕشی فرەنسا ئامانج ڕزگاری خەڵک بووە و ئامرازی ئەم ڕووداوانە ش خەڵکی برسی و هەژار بووە. واتە چەند هەوڵدراوە کە مرۆڤ لەم ڕێگایانەوە بەختەوەر بکرێت، هێندەش مرۆڤ کراوەتە قۆربانی.
سیاسەتێکی کولتووری یەکگرتوو
هەروەها رەفیق سابیر لەسەر داڕشتنی سیاسەتێکی کولتووریی یەکگرتوو بۆ کرد باسی ئە وە دە کات کە بە داخەوە کولتووری کۆرد لە هەر چوار پارچەی کۆردستان لەیەک جیا بووەتەوە بۆ نموونە لە باکووری کۆردستان کولتووری کۆرد بە تۆرک نزیکە و لە باشوور بە عەرەب نزیکەو لە ڕۆژهە لات بە فارس. هەروەها دەڵێ :
داڕشتنی سیاسەتێکی کولتووری یەکگرتوو بۆ کۆرد بە کارێکی گەورەی بزاڤی ڕزگاریخوازانەی کۆرد دەزانم. زیادەڕۆیی نیە ئەگەر بڵێم بە بێ سیاسەتێکی کولتووری یەکگرتوو، ناتواندرێت سیاسەتێکی نەتەوەیی یەکگرتوو دابڕژێت. لاپەڕەی ۵۳
لە ماڵپەڕی Goodreads من سێ ئەستێرە م بەم کتێبە داو داوا دەکەم کە ئەم کتێبە بخوینن.
“هر کار مهمی که انسان انجام میدهد باید در مقابلش باجی بدهد. بعضی وقتها باجی که میدهیم از کاری که میکنیم بزرگتر است.” ره فیق سابیر
سلام فواد جان
ممنون بابت معرفی این شاعر. من تا به حال شعری از ایشون نخونده بودم ولی بعد از خوندن این پستت توی گوگل جستجو کردم و شعرهایی از رفیق صابر خوندم و لذت بردم.
ضمنا تا به حال این همه متن کوردی یکجا ندیده بودم و چون نمی تونستم بخونمش خیلی احساس بی سوادی بهم دست داد:) قبل از این بیشترین متنی رو که دیدم متن آهنگای حسن زیرک بود که بعضی هاش رو خیلی دوست داشتم و زمانی گوش می دادم. بخصوص آهنگ خانباجی که البته متن این یکی رو یادمه هیچوقت نتونستم پیدا کنم.
شاد باشی و برقرار
سلام خیلی ممنونم
به نظرم قبل از یادگیری هر زبان دیگری باید زبان مادری خودمون رو یاد بگیریم و بتونیم به این زبان بخونیم و بنویسیم فرقی نمیکنه زبان مادری ما کردی یا ترکی یا عربی و … باشه این موضوع رو برای غیر فارسی زبانها عرض میکنم.
در خصوص ترانه ای که گفتید فکر میکنم کتابی به اسم “ناڵەشکێنە” باشه که شامل ترانه های حسن زیرک است.
خوشبختانه دوستانی دارم که در زمینه زبان و ادبیات کوردی استاد هستند و من هر سوالی داشته باشم از اونها میپرسم . در مقابل تسلط آنها به زبان شناسی و ریشه های زبان کوردی من هم خودم رو بیسواد میدونم.
فواد عزیز
چه شعر زیبایی بود و خوشا به حالت که میتوانی این شعر را به زبان اصلی شاعرش بخوانی.
به نظرم، در این ترجمهها – اگر نگویم همیشه – معمولا مقداری از زیبایی شعر گم میشود و خوشا به حال کسی که میتواند حس اولیهی ناب شاعر را درک کند.
سلام رفیق
بله واقعا ترجمه نمیتونه اون حس اولیه شاعر رو منتقل کنه. بعضی از کلمات رو نمیشه ترجمه کرد و بعضی از کلمات هم فقط در اون زبان هستند و معادلش توی یک زبان دیگه نیست اگر هم باشه دقیقا اون معنی رو نمیده.
سلام فواد جان
این نوشته خیلی حس خوبی به من منتقل کرد.
من زبان کوردی بلد نیستم ولی از ۲ تا آهنگ کوردی محسن نامجو خیلی خوشم میاد.
حتما گوش دادی.من لینکشو میذارم اگه وقت کردی گوش بده.
https://soundcloud.com/saykomania/mohsen-namjoo-shirin-shirinam
https://soundcloud.com/kambax/mohsen-namjoo-khan-baji
ممنون خیلی عالی بود آهنگ ها. گوش دادم