دسته: کوردی

ڕۆژێکی باراناوی بەهاری لە ئاویەردا لە نێو وتووێژێکی دۆستانەدا ئەندێشەی دامەزراندنی کافە وتووێژ هاتە دنیاوە!

وەکوو هەمیشە کە لە ڕۆژانی پشووداندا دەرفەتێک دەهاتە ئاراوە هەلمان بە قازانج دەزانی تا بگەڕینەوە بۆ سنە و بتوانین لەگەڵ هەڤاڵان و هاوڕێیاندا کۆ ببینەوە و بە دیداری یەکتر چاو و دڵمان ڕۆشن بکەینەوە.

سەرەتای کۆبوونەوەکانی ئێمە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی ٢٠١٢ زایینی (١٣٩١ کۆچی هەتاوی). کۆڕێکمان دامەزراندبوو لە هۆگران و چالاکانی بواری بەرنامەنڤیسی و نەمامێر بە ناوی (دانیشتنە کراوەکانی نەرمامێری سنە) کە دوایی ناوەکەی گۆڕدرا بە کورد سافتوەیر. ڕۆژانی هەیینی کۆ دەبووینەوە تاکوو لەسەر کێشەکانی کارکردن لە دنیای بەرنامەنووسی و شێوەی مامەڵە کردنی بنەماڵە لەگەڵ‌ ئەوەی ئێمە دایمە لە پشتی کامپیوترەکەمانەوە دەبینن و پرسیار و داخوازییە سەرسوڕ‌هێنەرەکانی مشتەرییەکان تا هەواڵی نوێی دنیای تەکنۆلۆژیای زانیاری قسە و ڕاوێژمان دەکرد. جاروباریش خولێکمان بەڕێوە دەبرد تا ئەزموونی خۆمان لەگەڵ کەسانی تر هاوبەش بکەین و ئەوانیش ئامادەیی ئەوەیانە هەبێت بچنە نێو دنیای کار و پیشەوە. ئەم کۆڕ و کۆبوونەوانە بەردەوام تاکوو چوار ساڵ هەر حەفتە بەڕێوەدەچوو تا کاتێک هەر کەسێکمان بە هۆیێکەوە بەتایبەت بە بۆنەی دەرس خوێندن و بژیوی ژیان سنەمان بەجێ هێشت. لە سەرەتادا چەند کەسمان ڕوویان لە تاران نا و چەند کەسی تریشمان تا ساڵانی تر لە سنە مانەوە.

دوای ئەو کۆچە نەخوازراوە هەردەم هەلێک دەڕەخسا دەگەڕاینەوە بۆ سنە و لەگەڵ هاوڕێیان کۆ دەبووینەوە و لەسەر بابەتگەلی جۆراوجۆر قسەمان دەکرد. بە تایبەت ئەم پرسیارەمان دووپات دەکردەوە “بۆ کوردستان ئەوەندە ڕەش و ڕووتە؟” ئێمەی تاران دیتوو کاتێ دەگەڕاینەوە بۆ سنە هەر لە هەمەدانەوە هەستمان بە دواکەوتوویێکی بەرچاو دەکرد و هەمیشە لە خۆممان دەپرسی چۆن دەتوانین ئەم دۆخە بگۆڕین؟

ئەم هاتنەوەیە بۆ سنە و دیدار تازە کردنەوەمانە لە ساڵێکدا چەند جارێ ڕووی دەدا کە بە بۆنەی جێژنەکانی ڕەمەزان و قوربان و نەورۆزەوە بوو یان ئەگەر چەند ڕۆژێکی پشوودان دەکەوتە سەریەک ئێمەی بە دەور یەکتردا کۆ دەکردەوە و چرای دیوەخانی “کورد سافتوەیر”ی ڕۆشن ڕادەگرت.

پاش زیاتر لە دەساڵ تێپەڕبوون لەو کۆڕە دە دوازە کەسییە تەنیا دوو نەفەرمان لە سنە مایەوە و کەسانی تریش وەکوو ئێمە باڵەوازەی دەرەوەی کوردستان بوون. هەر لە تارانەوە تا ستۆکهۆلم و لەندەن پەرتەوازە بووین!

ئەمما ئێمە هەر کۆڵمان نەداو هەمدیسان سنەمان دەکردە کۆشی دایک و لەوێ یەکترمان دەدیتەوە و هەمان پرسیار و هەمان بۆچە و هەمان چ بکەین؟ بەڵام ئیدی دنیا گۆڕی بوو. دنیا لە کوردستانەوە شۆڕشی ژینی بە خۆیەوە بینی بوو. پرسیارەکانی ئێمە ئەمجارە ڕەنگی تازەی بە خۆیەوە بەدی دەکرد. ژیریی دەستکرد هاتبووە نێو دنیای ڕاستەقینەی خەڵکەوە و هەموو لەسەری قسەیان دەکرد و لە ژیرییەکەی خەڵک حەپەسا بوون بەڵام ژیرییەکەی تام و چێژی کوردانەی نەبوو. هەر ئەم بابەتە بووە هۆی ئەوە کە ئەم پرسیارە لە خۆمان بکەینەوە ئەرێ زمانی کوردی کوانێ؟ کە کوردیش بە کوردیی لەم ژیرییە دەستکردە کەڵک وەربگرێت و بکەوێتە بەر رستە و پرسیاری کوردییەوە و بە کوردیی وڵامی بداتەوە. چونکە ناوەرۆک بە زمانی کوردی کەمە و لە زمانە بێ سەرچاوەکان بۆ پێواژۆ کردنی زمانی سروشتی دێتە ئەژمار ژیریی دەستکرد لە مۆدێلە زمانییە گەورەکاندا نەتوانێت بۆ زمانی کوردی شتێکی ئەوتۆ بەرهەم بهێنێت.

ئەزموونی کۆ بوونەوەکانی ئەم چەند ساڵە و ڕەش و ڕووتی و لاوازی سیاسی و ئابووری ڕۆژهەڵاتی کوردستان و نەبوونی بەخۆدا پەرمین و باوەڕ و ئەندێشەی کارسازی لە نێو کۆمەڵگەی کوردیدا بووەتە هۆی وازهێنان لە نیشتمان و ڕۆیشتن بۆ دەرەوەی وڵات. قەدەغە بوونی زمانی کوردی لە قوتابخانە و بەرهەمهەنەهێنانی ناوەرۆک بە زمانی کوردی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە بوارگەلی نوێدا بووگەسە هۆی نامۆ بوونی خەڵک لەگەڵ زمانەکەیاندا و مەترسی ژیریی دەستکرد لەسەر زمانی کوردی هەموو یەکیان گرت تا ببنە چرای داگیرساوی دوورە دەستی نێو شەوەزەنگ.

ئاکامی ئەو ڕۆژە بەهارییە باراناوییەی ئاویەر بوو بە پادکەستی کافە وتووێژ تا بە زمان و ئەندێشەی کوردییەوە لەبارەی تەکنۆلۆژیاوە قسە بکەین، فەرهەنگی دامەزراندنی کاسبی و ستارتاپ و ئالنگارییەکانی بهێنینە ئاراوە، ئابووری کوردستان لە پەنجەرەی تەکنۆلۆژیاوە سەیر بکەین و بەردەنگی خۆمان هان بدەین بە ئەندێشەیێکی ڕەخنەگرانەوە بە باوەڕ و وزەیێکی بەرزەوە لە خۆ پرسیار بکات چۆن دەتوانین  لەم دۆخە خۆمان ڕزگار بکەین و ژیانێکی باش و کوردستانێکی ئاوەدان لە ڕێگەی تەکنۆلۆژیاوە بونیاد بنێن؟

نووسینی ئارش ئەمانی

خەریکی خوێندنی کتێبی خانزاد میرژنی سۆرانم. ئەم کتێبە سەرکاو گۆرانی نووسیویە و بە شێوازی شانۆنامەیە. سەرکاو چەند کتێبی دیکەی نووسیووە کە دوو مانگ پێش ئێستا لەهەموو کوردستان و دەرەوەی وڵات بڵاو بوونەوە. 

من سێ ساڵە سەرکاو دەناسم یەکم جار لە کڵاب هاوس و پاش شۆڕشی ژینابوو کە گوێبیستی سەرکاو بووم. لەم سێ ساڵە وابزانم ۳۰۰ یان تەنانەت ۴۰۰ کات ژمێر کڵاب هاوس و یوتیوب و تیک تاکم گوێ داوە هەڵبەت لایڤ و ڤیدیۆکان دەگۆڕم بە فایلی دەنگی و پاشان لە ناو ماشین یان لە سەرکار یان لە سڕەی دوکتور یان ….. گوێ ئەدەم . بە ڕاستی زۆر شتی لێ فێر بووم تەنانەت کوردیەکەشم لای ئەو ڕێک و پێک بوو لەبەر ئەوە ئاخافتنەکەی پێچەوانەی ڕۆشنبیرانی باشوور کەمترین وشەی عەرەبی تێدایە و کوردیەکەی پەتیە. 

کاتی خوێندنی کتێبی خانزاد میرژنی سۆران دەکەومە بیری کتێبی قەڵای دمدم نووسینی عەرەبێ شەمۆ کە ئەویش باسی خانو لەپ زێڕین و میرنشینەکەی دەکرد لام وابوو هەموو میرنشینە کوردیەکان وەکوو یەکن. 

زۆر حەزم لێیە وەکوو سەفەرێکی مێژوویی و خەیاڵی بگەڕێمەوە بۆ ئەو سەردەمە و سەردانی هەموو میرنشینە کوردیەکان بکەم بزانم چۆن ژیاون.ئەردەڵان، بابان، سۆران، بادینان، جەزیر و بۆتان، داسنی، حەکاری ومۆکریان و … کاتی باسی ئەم میرنشینانە دەکەم دەکەومە بیری کتێبی شەرەفنامەی بێدلیسی کەمێژووی ئەم ئەمارەتە کوردیانە بە وردی باس دەکات. 

چیرۆکی خۆشی و دەوڵەمەندی و چاونەترسی کورد ، سوپای کورد و دڵخۆشی کورد هاوکاتیش چیرۆکی شەڕ و خەیانەت و ماڵ وێرانی. 

هەندێ جار ئەڵێم زۆر شت ڕێگر بووە لەوەی کە تا ئێستا وڵاتمان نەبێت، هەڵبەت زۆر دڵخۆشم بەباشوور و ڕۆژئاڤا کە تا ئێستا وەکوو هەرێمێکی فێدێڕاڵ ناسراون.بەڵام ئەگەر ڕاستی بڵین  ئێستا خاوەنی سەروەری سیاسی خۆمان نین و لە ژێر حوکمی چوار ۆڵاتی دیکەین. 

یەک لەو هۆکارانە ویستی کوردە کە ئەمەش کەس باسی ناکات ، جگە لەوە هەوڵێکی بەربڵاو و ڕاستەقینەی بۆ سەربەخۆیی نەداوە پێشتر زۆر سوور نەبووە لە سەر دەوڵەتسازی هەڵبەت ئێستا دۆخەکە گۆڕاوە و نەتەوەی کورد هەستی بە بێ دەوڵەتی و دواکەوتوویی کردووە و پێم وایە ویستی کوردیش (خەڵک نەک حێزبی سیاسی) گرێ دراوە بە نیشتمانسازی و دەوڵەتسازی. 

من لەو چەند کتێبە کە شانۆنامە بوون بەس کتێبی خانزادم کڕی و خەریکە تەواو دەبێت. هیوادارم ئێوەش پاڵپشتی سەرکاو بن و ئەم کتێبانە بکڕن لە سنە لە کتێب فرۆشی نالی هەیە. کتێبەکان ئەمانەن.

چەند شانۆنامە لە سەرکاو

لاس و خەزاڵ، ١٢۵ هەزار تمەن

پەریخان، ١٢۵ ت

خانزاد میرژنی سۆران، ١٢۵ت

میری میران، ١٢۵ت

مەولەوی تاوەگۆزی، ١٢۵ ت

زەمبیلفرۆش، ١٢۵ت

شێخی سەنعان، ١٢۵ت

کاوەی دووەم، ١٢۵ت

بڵاوگە: ڕێگا

لەوانەیە هاوڕیەتی و بەردەوام بوون ببێتە هۆی درووست کردنی دامەزراوە یان پڕۆژەێکی هاوبەش، ئەم پڕوژە لە سەرەتا بە دانیشتنەکانی کۆڕی نەرمەواڵە لە سنە دەستی پێ کرد و ئەم بابەتەش دەگەڕێتەوە بۆ ١٢ ساڵ پێش ئێستا. ئێمە چەند کەسی چالاک بووین لە بواری IT و نەرمەواڵە و هەر کەسمان خەریکی کار و پیشەی تایبەت بە خۆی بوو.

پاش ماوەێک هەستمان بەوە کرد کە دەتوانین ئەزموون و بیرۆکەی خۆمان لە دانیشتنەکان بڵاو بکەینەوە و وتووێژێکی تایبەت لەسەر کاری بە کۆمەڵ، دۆخی کوردستان و بازاڕ دیتنەوە ساز بکەین. لە سەرەتا ئەم کۆڕانە حەفتەیک جارێک ڕێک دەخرا پاشان بە هۆی گیروگرەفتەکانی ژیان هەروەها کوچی هاوڕیان بۆ دەرەوەی کوردستان دانیشتنەکان مانگێ جارێک یان سێ مانگ جارێک دەکرا.

وتووێژ سەبارەت بە جیهانی نۆی و گۆڕانکاریەکان بەردەوام درێژەی هەبوو. لە لایکەوە هەست بە پێشکەوتن و چالاکی لەم بوارەدا و لە لایکی دیکەوە هەستی بەرپرسیار بوون بەرامبەر کۆمەڵگای کوردستان بوو بە هۆی درووست کردنی کافە وتووێژ و هەڵبەت ئەمەش ئاسان نەبوو.

لەسەرەتاوە بۆ دەسپێک وابزانم یەک ساڵ پاش ئەوەی قسەمان کرد بەڵێنمان دا کە پادکەستێک درووست بکەین بەڵام گیروگرفتی ژیان و نەبوونی کات و پەرتەوازە بوون ئەم پڕۆژەیە یەک ساڵ بە دوا خست.

ئامانجی ئێمە بۆ درووست کردنی پادکەستی کافە وتووێژ چەند خاڵێکی دیاری کراوە.

• یارمەتی دان بە جیلی نۆی و خۆێندکارانی کوردستان
• پاراستنی زمانی کوردی و ڕێز گرتن لە کەلتووری کوردی
• گؤڕینەوەی زانست و بیروڕا لە نێوان هاوڕیان
• درووست کردن و پەرە پێدان بە باوڕ بە خۆ بوون لە نێوان لاوانی کوردستان
• تیشک خستنە سەر گیر و گرفتەکانی کۆمەڵگای کوردستان و دۆزینەوەی چارەسەر بۆ ئەم کێشانە

هیوادارم ئێوەش وەکوو بەردەنگی کافەوتوێژ لەم ڕێگا دوور و درێژه یارمەتیمان بدەن  

بەڵێنم داوە وەکوو خوێندنی کتێبی ژیاننامه کە بە ڕاستی حەزم لێیە. ژیاننامەوکتێبی ڕێبەرانی کورد بخوێنم. کتێبی بۆ مێژوو نووسینی مەسعوود بارزانی جێاوازە لەگەڵ ژیاننامەی نەوشیروان مستەفا و نووری پاشا وهتد. لەبەر ئەوەی مەسعوود بارزانی لە ئێستادا ناڕاستەوخۆ لە سەر کورسی دەسەڵاتە و پارتی دەسەڵاتی کوردی هەیە لە باشوور. حکوومەتی هەرێم لە دۆخێکی هەستیارە و بە ڕاستی دوژمنی زۆرە. لەبەر ئەوەیە کە نووسینی وشە بە وشەی ئەم کتێبە ئەتوانێ لەسەر دۆخی کورد بابڵین لە باشوور کاریگەری خۆی هەبێت.
هەر بەم هۆکارەش کتێبەکە زۆر بە شێوازێکی دیپلۆماتیک نووسراە کە تۆ هەست دەکەی لە کونگرەی ڕۆژنامەوانی دانیشتووی و گوێت لە مەسعوود بارزانیە هەڵبەت ئەمە لە ڕووی سیاسیە و شتێکی باشە پێم وایە ئەمە یەکمجارە کورد نەک لەبەر هەست و سۆز بەڵکوو لە پێناو هوکارێکی سیاسی کتێب ئەنووسێت.
بارزانی لەم کتێبە زۆرتر باسی مافی کورد بۆ سەربەخۆیی دەکات هەڵبەت لە پێکهاتەی یاسای نێونەتەوەیی. وا دیارە ڕووی لە خەڵکی کوردستان نیە و دەیهەوی ئامریکا و ڕێکخراوی نەتەوەیکگرتووەکان لەسەر پرسی کورد ڕازی بکات.
هەڵبەت باسی ئەوە ناکات کە بۆ دەبێ کورد دەوڵەتی خۆی درووست بکات؟ ئێمە دەزانین کە نەیار و دوژمن لە ناوخۆ ودەرەوەی وڵات بوونەتە لەمپەرێک بۆ درووست کردنی دەوڵەت و سەربەخۆیی هەر بەم هۆیەش دەبوا بارزانی ئەم باسەی بکردایات کە سوودەکانی سەربەخۆیی چیە و بۆ تاکی کورد دەبێ هەوڵی ئەوە بدات؟
بۆ درووست کردنی دەوڵەت دەبێ هاوکات زلهێزەکان ڕازی بکەیت و لەگەڵیان هاوپەیمانی پێک بێنیت، لە لاێەکی دیکەوە خەڵک لەگەڵ خۆت هاوڕا بکەیت بۆ جێ بەجێ کردنی پڕۆژەیکی سیاسی گەورە. ئەگەر چی لە ڕێفراندۆم زورتر لە ۹۰ لەسەدی کورد دەنگی بە سەربەخۆیی دا بەڵام پێم وایە خەڵک بە وردی نازانن دەوڵەت درووست کردن چەسوودێکی هەیە و ئەرکی خۆیان لەم پڕۆسە چیە .
بارزانی تایبەتمەندی کوردستان و نەتەوەی کورد باس ناکات و لەگەڵ زۆر وڵاتی دیکە بەراوردی دەکات بەڵام بە ڕاستی پرسی کورد دەبێ بە وردی شی بکرێتەوە. بۆنموونە کێشە لەگەڵ عێراق، یان ئەنفاڵ و کیمیایی ئەگەر چی ڕاستیەبەڵام نابێتە مەرجی سەرەکی و بیانوو بو درووست کردنی دەوڵەت واتە پێویست ناکات نەتەوەێک لە پێشدا ژینۆساید بکرێت دوایی دەوڵەتسازی بکات.
دەوڵەتسازی لە ڕقی وڵاتی دراوسێ یان قەرەپوو کردنەوەی ژینۆساید نیە بەڵکوو پڕۆژەێکی سیاسیە کە تا ئێستا نەمدیوە ڕۆشنبیرێکی کورد باسی ئەوە بکات کە سوودەکانی چیە و ئەرکی تاکی کورد لەم پڕۆژەدا چیە.
پێم وایە تەنانەت ئەگەر ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان دان بەوەش دابنێت و بە فەرمی کوردستان ببێتە دەوڵەت بەڵام خەڵک پێ وابێت دەوڵەت باوکی ئەوانەو ئەرکی بەس بڵاو کردنی پارە و مووچەیە و وەکووتاک ڕۆلێکی گرنگ و بەرچاوی نیە و خۆی بە خاوەنی ئەو سەروەریە نەزانێت، لە ئاکامدا دەوڵەتێکی لاواز و هەژار درووست دەکرێت کە خەڵکێکێ کەم ئەندام و چەقبەستوو لەوێ دەژین وەکوو زوربەی لە وڵاتە ئیسلامیەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

هەندێک بابەت هەیە کە ناتوانم بە ناو وتارێک یان دەقێک دوور و درێژ بینووسم، هەروەها پێویستە کە بینووسم با لە مێشکم بۆ هەمیشە بڕوات و ئەدی بیری پێ نەکەمەوە لە ڕاستیدا ئەمە جۆرێک وتووێژە لەگەڵ خۆم.

ناوی ئەم بابەتە گژوگیایە لە ژمارە ۱ دەست پێ دەکا ئەم گژوگیایە ئەبێ ببڕم و دارستانەکەم بەهێزتر بکەم.

بردن یان دۆڕان

زۆر جار لە کڵاب هاوس یان تەنانەت ناو وتووێژێک باسێک دەکرێت کە ئامانجی فێربوون لە یەکتر یان گۆڕینی ڕوانگە و گۆشەنیگا نییە بەڵکوو بەس بردنەوە گرنگە واتا هەردوو لایەن  وەکوو ڕکابەری چاو لە قسەو باس دەکەن و هەموو هێزی خۆیان دائەنن کە لەم وتووێژە سەرکەوتوو بن و ئەوی دیکە بڵێ باشە چاوەکەم تۆ ڕاست ئەکەی و من بە تەواوی هەڵەبووم تێناگەن کە ئامانج لە وتووێژ دۆڕاندن یان بردنەوە نییە بەس فێربوون لە یەکترەوە بۆ بەربڵاوکردنی ڕوانگە و بیروباوەڕی ئێمە قازانجی هەیە.

چی بۆ چی خراپە

هەندێ جار ئێمە ئەگەر باسی شتێک ئەکەین وەکوو نەخوێندەوار و پوپولیست باسی ئەکەین بۆ نموونە ئەڵێن ئیسلام باشە یان کۆمۆنیست باشە یان خراپە بەڵام پرسیار وردبینانە و دروست ئەوەیە بۆ کێ باشە یان خراپە؟ بۆ نموونە ئیسلام بۆ عەرەبی ئەو سەردەمە باش بوو ئیمپراتۆریی گەورەی دروست کرد بەڵام بۆ خەڵکانی دیکە کە کران بە کوێلە باش نەبوو! یان کۆمۆنیست وڵاتی ڕووسیەی لانیکەم تا ۱۹۵۰ بۆ ماوەیەک چل ساڵ پێش خستوو تەنانەت لە شەڕی دووەمی جیهانیش پیرۆز بوون واتە بۆ خەڵکی خۆیان لەو سەردەمە باش بوو بەڵام بۆ نموونە هەر لەو سەردەمە وڵاتی ئوکراین لە لایەن ئیستالین گەمارۆ دراو  خەڵکی زۆر لە برسا گیانیان لە دەست دا و بۆ ئەوانە باش نەبوو.

ئەگەر ئەوڕۆ ئەڵێن ناسیۆنالیسم بۆ کورد باشە و تۆ ئەبێ لە پێناوی خەبات بکەی بەم هۆکارەیەو ئەم جۆرە ڕوانینەوە وردبینانە و لۆژیکیە تێدایە واتە هەموو شتێک بۆ هەموو کەس باش نییە و با واز بێنین لەو جۆرە پۆپۆلیستی بیرکردنەوە و نەخوێندەوارییە. 

کە چارەسەرەکان زۆر بوون دیارە هیچ چارەسەرێک نیە

لە کتێبی باخی گێلاس نووسینی چوخۆف بنەماڵەیەک هەیە کە پارەیان نەماوە و قەرزدارن بەس باخێکیان هەیە و دەیانهەوێ بیفرۆشن لە لایەکی دیکەوە ئەگەر ئەم باخە بفرۆشن ئەدی ناتوانن خۆیان وەک چینی باڵادەست پێناسە بکەن و شانازی بە خۆیان بکەن لەبەر ئەوەیە کۆ دەبنەوە و بە دوای چارەسەرێک ئەگەڕێن و مامی خۆیان بانگەشە ئەکەن ئەڕوات بۆ ئەوێ پاش ماوەیەک ئەو کچانە چارەسەری زۆر باس ئەکەن یەکیان ئەڵێ با باخەکە بدەین بە کرێ یەکیان ئەڵێ لە کەسێک پارە قەرز بکەین و.. هتد. هەر کەسێک شتێک باس ئەکات پاش ماوەی مامیان ئەڵێ هیچمان پێ ناکرێت کە چارەسەر زۆر بوو دیارە هیچ چارەسەرێک نییە ئەڵێ چارەسەر ئەبێ یەک دانە بێت و ئەوەندە بەهەز بێت کە هەموومان لەسەری ڕێکەوین پێم وایە لە ژیانی ئاسایی خۆمانیش ئەم شتە بوونی هەیە و هەندێ جار بۆ خۆم دەڵێم کە چارەسەرەکان زۆر بوون دیارە هیچ چارەسەرێک نییە

ئەم کتێبە لە لاێەن جەماڵ میرزا عەزیز نووسراوە و بێهزاد خوشحالی کردویە بە زمانی فارسی بە ناوی “قیام ۱۸۸۰ کردستان در اسناد محرمانه بریتانیا”. لە ساڵی ١٣٧٩ هەتاوی لە ئێران چاپ بووە و لە ژمارەی ٢٠٠٠ دانە بڵاو بووەتەوە. شێوازی کتێبەکە زنجیرە نامێلکەو تەلەگرافە لە نێوان دەوڵەتی ئێران و عوسمانی و لە ساڵی ١٨٨٠ نووسراوە زوربەی لە م تەلەگرافانە لە لاێەن پاوشای ئێران بۆ دەوڵەتی عوسمانی یان لە لاێەن باڵوێزی بریتانیا و … نووسراوە لە و سەردەمە قاجار لە ئێران حوکم دەکا و ناسرالدین شا پاوشای ئێرانە.

زوربەی لە نامەکان سەبارەت بە داواکاری ئێران لە عوسمانیە بو سەرکوت کردن یا ڕێگە گرتن لە شێخ عوبەیدوڵای نەهری. شێخ نەهری شۆڕشێکی بەربڵاو دژ بە حکوومەتی ئێران دەس پێ دەکا و ئەتوانێ کەمتر لە یەکساڵ هەموو عەشیرەتی کورد لە ڕۆژهەڵات و باکوری کوردستان ڕێک بخات.

هەڵبەت شێخ نەهری خاوەن سوپاێەکی شەڕکەر بووە و لە شەڕی عوسمانی لەگەڵ ڕووسیا یارمەتی حکوومەتی عوسمانی داوەو لەو شەڕا بەشداری کردووە. هەر بەم هوکارەش دەوڵەتی عوسمانی چەکی مارتینی داوە پێیان کە لەو سەردامە چەکێکی نوێ و بەهێز بووە و تەنانەت سوپای ئێرانیش ئەو چەکیە نەبووە. مارتینی لە ساڵی ١٨٧١ لە بریتانیا درووس کراوە و کەمتر لە ۷ ساڵ گەیشتووە بە دەس شێخ نەهری.

شێخ نەهری لەو سەردەمە نزیک بە سی هەزار چەکداری بووە و کوڕی شێخ نەهریش پێنج هەزار چەکداری بووە و لە مەهاباد و ورمێ و میاندوئاو لەگەڵ سوپای ئێران شەڕدەکات. ئەو ناوچەێە کە لە ژێر حوکم و دەسەڵاتی شێخ نەهری  ناوچەێک لە نێوان گۆمی ورمێ(بە داخەوە لەم دوایانە وشک بووە) و گؤمی وان دەبێ هەڵبەت پایتەختی دەسەڵاتی لە حەکاریه. پێشتر بیستوومە کە ئەڵێن نیشتمانی ئەرمەنیەکان لای خۆیان زۆر پیروزە ئەکەویتە نێوان سێ گۆمئ ورمێ، وان، سوان واتە نێوان ئێران و تورکیا و ئەرمەنیا لە ئێستا. دیارە لەو سەردەمە ئەرمەنی و مەسیحی (نەستووری)لەوێ زۆر بووە.

زۆر بوونی مەسیحی نەستووری هۆکاری مێژووی هەێە. بناغەدانەری ئەو لقە لە ئایینی مەسیحی واتە نەستوریوس خەڵکی شاری قارەمان مەرعەشی تورکیا (لە ئێستا)بووە. هەروەها پاوشای ساسانی واتە پیروزی یەکم ڕێزی زۆری داناوە بؤ نەستووریەکان هەر بەم هۆکارە ژمارەیان لە ئێران و ناوچەی ورمێ پەرەی سەندوە.

زوربەی تەلەگرافەکان لە لاێەن باڵوێزی بریتانیا لە وڵاتی ئێران و تورکیا بووە. هەر دوو وڵاتەکەش بۆ چارەسەر کردنی شوڕشی کورد پەنا دەبەن بۆ بریتانیا و خوازیاری ئەوەن کە بریتانیا ناردنی چەک و پارە یارمەتیان بدات و شێخ نەهری لەو دوو وڵاتە دوور بخات. دەوڵەتی عوسمانی لەسەرەتاوە نایهەوێ خۆی سەرقاڵی کێشەی ئێران بکات و ڵامێکی ڕاستەوخو بە ناسرالدین شا ناداتەوە. بەڵام دەوڵەتی عوسمانی لەوکاتە بۆی دەرئەکەوێت شێخ نەهری ویستویە دەوڵەتێکی سەربەخۆ لە نێوان ورمێ و وان درووس بکات ڕێگای گەڕانەوەی شێخ نەهری دادەخات و هێرشی بۆ دەبا.

پایتەختی شیخ نەهری پارێزگای حەکاریە و ئەم پاریزگا ئێستا لە سەر سنووری ئێران و تورکیایە. هەروەها لەم شوڕشە عەشیرەتی هەرکی و مەنگۆڕ یارمەتی شێخ نەهریان داوە. دەکرا لە سەر شوڕشی شێخ نەهری یان شۆڕشی چیای ئاگری یان سمکوخان و قازی فیلم و پادکەست و شانو …. درووس بکرێت. بەڵام بە داخەوە ئیمەی کورد خاوەنی دەوڵەتی خومان نەبووین و نەمانتوانیوە ئەم کارانە بکەین.

یەکەم جار کە کتێبی شۆلۆخوفم خوێند ئەگەڕێتەوە بۆ بیست ساڵ لەوەو پێش. ناوی کتێبەکەش “زەوی ئاوەدان کراو” بوو سەبارەت بە پلانی هاوبەش بوونی زەوی واتە کشت و کاڵ لە لاێەن یەکیەتی سۆڤیەت . لەوسەردەمە کشت و کاڵی خەڵکی لادێ بە شێوەێکی هاوبەش دەکرا و کەس خاوەن زەویکی تایبەت نەبوو. هەموو ئەم کتێبە سەبارەت بە ئاڵوگۆڕی خەڵک لەو ساڵانە بوو.

ئەوساڵ خەریکی خوێندنی کتێبی دۆنی ئارامم. ئەم کتێبە ٢٠٠٠ لاپەڕەیەو لە ۴ بەرگ نووسراوە. کتێبی دۆنی ئارام سەبارەت بە ئاڵ و گۆڕی خەڵکی قەزاق لە نزیک ڕووباری دۆنە و ڕووداوەکان ئەگەڕێتەوە بۆ ساڵەکانی ١٩١۴ هەتا ١٩٢٠، کارەکتەری سەرەکی ڕۆمانەکە پیاوێکە بە ناو گریشکا لە بنەماڵەی مێلۆخۆف.

ڕووداوەکان ئەگەرێتەوە بۆ چەند سال پێش شۆڕشی ١٩١٧ لە ڕووسیا، لەو سەردەما خەڵکی قەزاق لە ناو گەرمی شەڕی ئاڵمان بوون و شەڕی یەکەمی جیهانی بەردەوام بوو. ئاڵمان لەم شەڕە بە تەواوی دووڕاو پاشەکشەی کرد هەر ئەم دوورانەش بووە هۆکاری شەری دووهەمی جیهانی و تۆڵەسەندنەوەی هیتلێڕ.

یەکەم شتێک کە بوو بە هۆکاری شۆڕشی ١٩١٧ پڕۆپاگاندای حێزبی بلشویک بوو کە دەیانگوت ئێمەوئاڵمان نابێ شەڕی براکۆژی بکەین و ئەم شەڕە بۆ پاراستنی سامان و پارەی چینی سەرماێەدارە و بۆ ئێمە سوودی نیە. ڕۆژنامە و ڕاگەیاندنی بلشویکەکان لە بەرەی شەڕ هەموو ڕۆژێک بڵاو ئەبوو.

ئاڵمان پێ خۆش بوو ئەم بیرۆکە لە ناو خەڵکی ڕووسیا بڵاو بێتەوە و تەنانەت یارمەتی لێنینی ئەدا لەبەر ئەوەی شەڕەکە کۆتایی بێت. ڕووسیا پاش شەڕی یابان بە گشتی لاواز بوو و شەڕی ئالمانی پێ ناکرا. هەموو ئەم ئاڵ و گۆڕە بوو بە هۆی ڕووخانی حکوومەتی تێزاری ڕووسیا.

خەڵکی قەزاق لە ناو ئەم کتێبە دوو بەرەی بە تەواوی جێاواز پێک دینن. یەکیان لاێنگری بێلشویک و کۆمۆنیستە و بەرەی دیکەش لاێنگری تێزار و دەسەڵاتی کۆن. هەڵبەت ئەو بەرەی کە لاێنگری تێزار و دژە کۆمۆنیستن زۆربەیان ناسیوناڵیستن و پێان خۆشە کە ولاتی قەزاق دامەرزینن بەڵام بیرۆکەی چەپ و ئایدۆلۆژیای کۆمۆنیست ئەوەندە بە هێزەو لای خەڵک سەرەنج ڕاکێشە کە ناسیۆناڵیستی قەزاق ناتوانێ بەرگری لە خوێ بکات و پاش شەڕێکی ناوخۆ لەشکری قەزاق تێک دەچێت و لەشکری سوور و هێزەکانی کومیتەی حێزب هەموو ڕووسیا دەگرێت.

ئەم کتێبە جاروبار لەم دنیایە کە تێدا ئەژیم دابڕانێک درووس ئەکات و ئەمباتە ناو قووڵایی ڕۆمانەکە پێم خۆشە تەواو نەبێت و جاروبار وەکوو چێشتێکی خۆش کەوچکێکی لێ بخوەم.