گژوگیا ژمارەی ۲

هەندێک بابەت هەیە کە ناتوانم بە ناو وتارێک یان دەقێک دوور و درێژ بینووسم، هەروەها پێویستە کە بینووسم با لە مێشکم بۆ هەمیشە بڕوات و ئەدی بیری پێ نەکەمەوە لە ڕاستیدا ئەمە جۆرێک وتووێژە لەگەڵ خۆم.

ورە و هیوا

تاکی کورد لە بازنەیکی نەرێنی ماوەتەوە، بێ هیوایە له بەرئەوەش تووشی خەمۆکی دەبێت، کە تووشی خەمۆکی بوو ئەدی کارناکات، کەکارناکات واتە پارەی نیە کە پارەی نەبوو دیسان تووشی خەمۆکی دەبێ. ئەم بازنەیە بۆ گەنجی کورد زۆر مەترسیە. ئەرکی ڕووناکبیر و دەسەڵات دار لە کۆمەڵگای کوردی بەرزکردنەوەی ورەو و هیوای لاوانە و ئەم ئەرکەش بە ئەستوی هەموو تاکی کوردە. تکایە ئەگەر گەنجێک پرسیاری کرد لێتان سەبارەت بە ئابووری و ژیانی داهاتوو و هاوسەرگیری و دۆزینەوەی کار و…. بێ هیوای مەکەن لە ڕاستیدا لای من ئەم کارە تاوانێکی زۆر قورسە و بێ هیواکردن لاوێک لەگەڵ کوشتنی دا یەکسانە.

دیمەنێک لە ڕوانگەی وێنە کێش

لە سەرکار بووم چووم قاوەێک بخوەم کە دلاقەی ژووری چێشتخانەکەم کردەوە تۆزێک سارد بوو، ڕوانیم بو دیمەنی دەرەوە. کێو و دار و کۆڵان و ….. بەڵام بۆ یەکم جار دیمەنەکەم وەکوو وێنەکێشێک دی نە وەک بینەرێکی ئاسایی. هێڵێکی ئاسۆیی دیمەنەکەێ ئەکردە دوو لەتەو دارێکم بینی کە هەزار له ق و پۆی لاوازی بوو کە زۆر بە ئاسانی ده کرێ بە قەڵەمێکی تەسک و ڕەش ڕەسم بکرێ. لەسەرەوە ئاسمانێکی گیراو بوو تا نیوەی هێڵی ئاسۆیی هاتبووە خوارەو . دارە گەورەکە ڕێک تا نێوان لاپەڕەکە ئەڕوا و ئەهاتە پێش کێوەکان. لاێ خۆم وتم بریا قەڵه مێکی ۲b و ۶b و لاپەڕەێکی سپی و کاتێکی بێ کۆتاییم بوایا و بە هەوەسی خۆم ئەو دیمەنەم بکێشایە. چ دیمەنێکی جوان و سەرنج ڕاکێش بوو. لە خەیاڵی خۆم قووڵ بوومەوە، لە پڕدا بانگیان کردم و وتیان وەرە خوارەوە موشتەری هاتووەو کاری پێتە.

سوارچاکی سومێری

ئەسپی شێتی خەیاڵ هەموو شەوێک بۆ شوێنێکی نادیار
ئەمڕفێنێت.

بەردەوام وەکوو سوارچاکێکی ئاکدی لە باکوورەوە بۆ نێوان دوو ڕووباری مێزۆپۆتامیا دێمە خوارەوە.

چاو باز ئەکەم.

لەشم لێرەیە و ڕۆحم لە مێژوو قەتیس ماوە.

کە ڕۆژ هەڵدێت ئەسپەکەم بە پێ کۆنترین دەقی ڕاهێنانی ئەسپ ڕام کردووە و وردە وردە بەرەو ئامانجێکی ڕووناک
لە چاو ون دەبم

 

مروڤی باڵا

جێاوازی مرۆڤی باڵا لەگەڵ مرۆڤی ئاسایی ئەوەیە کە مرۆڤی باڵا خۆی پێناسەی بەختەوەری و ناخۆشی ئەکات و پاش ئەوەش خۆی بڕیار ئەدات کە لە ژیانی دا بەختەوەر بووە یان نە. لاێ مرۆڤی ئاسایی شتەکە پێچەوانەیە واتە خۆی نە بەختەوەری پێناسە ئەکات نە لەسەر خۆی بڕیار ئەدات. واتە کۆمەڵگا پێ ئەڵێ بەختەوەری چیە و تۆڕە کۆمەڵاێەتیەکان لەسەری بڕیار ئەدەن کە لە ژیان سەرکەوتووە یان دۆڕاوە.

ئازادی وەکوو پێش مەرجی ئەخلاق

بەپێ فەلسەفەی ئەخلاقی کانت، پێش مەرجی ئەخلاق و دین ئازادیە. کە تۆ ئازادیت نەبوو ناکرێ باسی دینی یا ئەخلاقی بکەی. لەبەر ئەوەی ئەو هەڵسوکەوتە کە ئەیکەیت لەلاین کۆمەڵگا و حکوومەت بەسەرت سەپێندراوە، واتە باشە یان خراپە خۆت هەڵینابژێری و جەبریە، تۆش هاوکات وەکوو مروڤی بەرپرسیار پێناسە ناکریت. هەر بەم هۆکارەش لە وڵاتێ وا ئازادی نیە ناکرێ مرۆڤ بە تەواوی لە ڕووی ئەخلاقی بەراورد بکەیت، کە لەوڵاتێک بەرپرسیارێەتیش نەبوو لە ڕاستیدا هیج یاسا و ئەخلاقێک بوونی نیە.

ئاێدیالیستی نەهیلیست

زوربەی لە نهیلیستەکانی ناو کۆمەڵگا ئەچنە ناو جەرگەی ئایدیالیستەوە. بۆ نموونە ئەگەر لە کەسێک پرسیار بکەین ئەتهەوێ چ جۆر خێزان یا بنەماڵەیک درووس بکەیت؟ بنەماڵەیک پێناسە دەکات کە لە جیهان نموونەی نەبووە. ئەڵێن باشە لاێ تۆ چ نووسەرێک باشە ؟ پێناسەیک دەکات کە تەنانەت داستایفسکیش ناگرێتەوە. ئەڵێن چ حزب و دەسەڵاتێکی سیاسیت پێ باشە؟ شتێک باس ئەکات کە لە سویسیش بەدی نەهاتووە. ئەم جۆرە نەخوشیە وای لە مرۆڤی کورد کردووە کە هەوڵ بۆ هیچ شتێک نەدا لەبەر ئەوە یوتوپیاکەی زۆر دوورە لە ڕاستیەکان و هیچ کات بە دی نایت، کە واتە هیچ کات پڕاگماتیست بیر ناکەتەوە و هەوڵیش بۆ هیچ کارێک نادات.

ئەرکی ڕۆشنبیر

ڕۆشنبیر دەبێ له ئاستی مێتاپۆلیتیک(بە پێ وتەی گرامشی لە سەروی سیاسەت)بیر بکاتەوە و چالاکی بکات نەک لە ئاستی سیاسەت وان، واتە ڕۆشنبیر ئەبێ لە پێش مرۆڤی سیاسی بڕوات نەک بە دواێ ئەو کەوێت. لە ڕاستیدا مرۆڤی سیاسی جێبەجێ کەری بیری ڕۆشنبیرە هەڵبەت بۆ بەدەس هێنانی هێز و دەسەڵات، بەو مەرجەی کە ڕۆشنبیر هزری کۆمەڵگای ڕووناک کردبێت .

کۆمپلوتیسم یان پیلان گێڕی

ڕۆشنبیری ئاستێکی مەترسیداری هەێە ئەگەر بتهەوێ زۆر دوور بڕویت، گومان ئەکەی لە هەموو شتێک. کە گومانت کرد لەهەموو شتێک بێ هیوا ئەبی بەرامبەر بە هەموو شتێک.واتە باوڕ بە پیلان گێڕی یان کۆمپلوتیسم جۆرێک گۆمان کردنە لە هەموو شتێک. ئەمەش کێشەیکی گەورەی ڕوشنبیری کوردە. بۆ نموونە لە زوربەی ڕۆمانەکانی بەختیار عەلی و شێرزاد حەسەن خۆی دەردەخات. هەموو کاتی ڕەشبینی و بێ هیوایی لە لاێەن ڕۆشنبیرەوە ئاراستەی کۆمەڵگا ئەکرێ. لاێ من بێ لاێنی واتە ڕەشبینی و بێ هیوایی.

هونەری خۆشاردنەوە نووسینی  Kevin D.Mitnick


ماوەیەک لەمەوپێش دەستم کرد بە خوێندنی کتێبی هونەری خۆشاردنەوە (The art of invisibility)،

 نووسینی  Kevin D.Mitnick  ئەم نووسەرە، هاکەرێکی بەناوبانگە و کۆمپانیایەکی سایبریشی هەیە کە لەسەر دژە وایرۆس و هێرشە سایبرییەکان کار دەکات وە لە بواری ئاسایش ڕاوێژکارێکی پلە بەرزە، هەروەها Kevin D.Mitnick سێ کتێبی دیکەی هەیە بە ناوی هونەری دزەکردن، هونەری فریودان و ڕۆح لە ناو وایەرەکان.  بە داخەوە ئەم نووسەرو هاکەرە گەورە لە ساڵی ۲۰۲۳ کۆچی دوایی کرد.

ئەگەر کتێبی تۆماری هەمیشەیی  Permanent Record نووسینی   Edward Snowden تان خوێندبێت ئەم کتێبەش تۆزێک لە کتێبەکەی سنۆدێن ئەچێت بە تایبەت لەو بوارە کە هەردووکیان هەوڵ ئەدەن لە NSA,CIA,FBI بە جۆرێک خۆیان بشارنەوە وڕێگەی سیخوڕی بە حکوومەتی ئەمریکا نەدەن.


Who Was Kevin Mitnick: The Hacker That Changed Cybersecurity


جیاوازیەکە ئەوەیە کە کتێبی هونەری خۆشاردنەوە زیاتر ئەڕوات ناو وردکاری تەکنیکی و قووڵتر باسی زانستی ئەکات واتا کتێبی سنۆدێن بۆ خەڵکی ئاسایی باشترە بەڵام بە ڕای من هەر خوێندکار یان ئەندازیارێکی کۆمپیوتەر لە کوردستان ئەبێ ئەم کتێبەی میتنیک بخوێنێت تا بزانێت مەبەست لە خۆشاردنەوە یاخۆ پاراستن چیە.

یەکەم هەنگاو بۆ خۆشاردنەوە کڕینی لاپتۆپێکی نوێیە بەو مەرجەی کە بە هیچ شێوەیەک ئەکاونتی گووگڵ یان یاهوو یان تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان نەکرێتەوە کە دیار بوو کیت و ناسنامەت لەسەر ئینتەرنێت چیە ئیتر شاردنەوە مانای نییە و هەموو شتێک دەرئەکەوێت بۆ نموونە مێژووی گەرانەکان لەسەر گووگڵ تۆمار کراوە.

دەزانێت لە یوتیوب چ ڤیدیۆیەکت بینیوە یان لە گووگڵ بە دوای چی گەڕاوی یان تەنانەت لە چ شوێنێک بۆ چ شوێنێک ڕۆیشتووی هەڵبەت لەم کتێبەش باسی دەکات کە چۆن دەکرێت ئەم زانیاریانە کە لەسەرت تۆمار کراوە بیسڕیتەوە بەڵام باشترین کار ئەوەیە کە دوو ناسنامەت هەبێت یەکیان نەهێنی بێت و ئەو ئامێرانە وا کاری پێ ئەکەیت بە تەواوی ئەمن بێت.

ئەمن بوون بەس ئەکاونتەکان نییە زۆر شت  ئەگرێتەوە، سەرەتا ئەو ئامێرە کە دەیکڕی لاپتۆپ یان مۆبایل لەبەر ئەوەی ناونیشانی MAC  هەیە و ژمارەی زنجیرەیی (Serial Number) هەیە نابێ خۆت بە ناسنامە یان Debit Card بیکڕی ئەبێ بە پارەی نەختی بیکڕی باشتر ئەوەیە کە Gift Card بەکاربێنی باشتریش ئەوەیە کە خۆت نەیکڕی لەبەر ئەوەی دووکانەکان کامێرای شاراوەیان هەیە و خۆت بە جۆرێک بپارێزی و بشاریتەوە یان پارەکە بدەی بە کەسێکی نەناسراو بیکڕێ بۆت.

پێوەندی گرتن بە ئینتەرنێت زۆر قورسترە. یەکەم ئەبێ TOR دامەزرێنی هەڵبەت لە ئێران ئەم کارە زەحمەتە و ئینتەرنێتێکی خێرای دەوێت تۆڕ وەکوو پیاز وایە تەنانەت جۆری پرۆتۆکۆلەکەیشی پیازی و چین لەسەر چینە کە بە باشی تۆ ئەشارێتەوە و دووەمین کارکڕینی  VPN بۆ ئەوەیە دیار نەبێت لە چ ڕێگایەک پەیوەندی ئەگری بەڵام VPN کان هەموویان جێگەی متمانە نین زوربەیان لەلایەن دەزگای سیخۆڕی وڵاتانی جۆراوجۆر دامەزراون باشتر ئەوەیە کە VPN بە بیتکۆین بیکڕیت هەڵبەت بیتکۆین بە تەواوی نهێنی نییە و زنجیرەی بلاک کراوەیە هەموو کەسێک دەتوانێ مامەڵەکانی سەر ئەم تۆڕە ببینێت ڕاستە کە نێوی تۆ لە بلاک چین  یان زنجیرەی بلاک دیار نییە بەڵام ناونیشانی گشتی تۆ یان ناونیشانی پابلیک لەوێ دیارە.

باشتر ئەوەیە کە دوو دانە جزدانی بیتکۆین یان بیتکۆین واڵت بەکاربێنیت وە هەروەها لە سیستەمی هاوشێوەی Coinjoin کەڵک وەربگریت پاشان بە هیچ شێوەیەک  Exchangeبۆ گۆڕینەوەی بیتکۆین بەکار نەهێنی پاش کڕینی VPN ئەکرێت بڵێی لە خۆشاردنەوە نزیک بوویتەوە بەڵام باشتر ئەوەیە کە ناونیشانی MAC ئامێرەکانت بگۆڕی و بە بەردەوامی کاریان پێ نەکەیت هەروەها لەو شوێنەش بە مۆبایل کارنەکەی, لەبەر ئەوەی نزیکترین ئانتین دیاری ئەکات لە چ گەڕەکێک نیشتەجێ بووی هەڵبەت ئەم کتێبە باسی موبایلیش دەکات و ئەڵێ چۆن بیکڕیت و سوودی لێ وەربگریت و تەنانەت خۆت بشاریتەوە.

CoinJoin - Bitcoin Wiki

هەروەها دەڵێت Burned Phone چییە و کە بە ڕاستی باسەکە زۆر دوور و درێژ دەبێت و باشتر ئەوەیە کە خۆتان کتێبەکە بخوێنن لە بواری تەکنەلۆژیا هەندێک کتێب و سەرچاوە هەیە کە زۆر پێویستە بکرێت بە کوردی بەڵام ئەو وەرگێڕانە لەبەر خێرایی پێشکەوتنی تەکنەلۆژیا ئەبێ لە یەک مانگ تا سێ مانگ بکرێت ئەم کارەش بۆ یەک نەفەر ناکرێت و هێز و پارەی زۆری دەوێ بەڵام پێم وایە ئەکرێ بە نووسین و ڤیدیۆ و پادکەست لەسەر هەموو کتێبەکان باس بکەین و وڵاتی خۆمان (کوردستان) لەگەڵ تەکنەلۆژیای سەردەم ئاشنا بکەین لەگەڵ ڕێزم

کتابهایی که در سال ۲۰۲۳ خواندم

  1. چرا ملت ها شکست میخورند نوشته ی دارون عجم اوغلو
  2. بازجویی از صدام نوشته ی جان نیکسون
  3. ژرمینال نوشته ی امیل زولا
  4. غرور و تعصب نوشته ی جین آستین
  5. در خرقه سرخ رنگ نوشته ی استانلی جان وایمن
  6. امپراتوری اسلامی نوشته ی فیلیس کورزین
  7. صفر به یک نوشته ی  پیتر ثیل
  8. معمای قطب نما نوشته ی امیر د . آتسل
  9. کار جانبی نوشته ی Chris Guillebeau
  10. Bitcoin for dummies By Prypto
  11. The Blocksize War By Jonathan Bier ترجمه عالی از وب سایت منابع فارسی بیت کوین
  12. دانشکده های من نوشته ی ماکسیم گورکی
  13. مصاحبه با شاهپور بختیار – پروژه تاریخ شفاهی ایران
  14. از کورسان تا کردستان
  15. اقتصاد اتریشی: آشنایی با مکتب بازار نوشته ی استیون هورویتز ترجمه دکتر امیر حسین خالقی
  16. معمای توسعه- تجربه ماهاتیر و مالزی نوشته ی نوشته ی علی اشرف افخمی
  17. لەکەناری دانوبەوە بۆ خڕی ناوزەنگ: دیوی ناوەوەی ڕوداوەکانی کوردستان ١٩٧۵ –  ١٩٧٨ نه وشیروان مسته فا
  18. ۱۲ ستون موفقیت نوشته‌ی جیم ران
  19. سازگاری و خۆڕاگری له مەهاباد,ئێتنۆگڕافی وێنەیی له کوردستانی ئێران: کاریگەری میدیاکان،جیاوازییه ڕەگەزێتییەکان و خۆڕاگری له ناو مێرمنداڵان,کامیل ئەحمەدی
  20. کورد بوون  به‌شێک له‌ بیره‌وه‌رییه‌کانی کاپیتان حه‌مه‌دی مه‌ولوودی
  21. ناتمام نوشته ی مسعود فروتن
  22. رستاخیز نوشته ی تولستوی
  23. پروژه تاریخ شفاهی هاروارد-مصاحبه با هما ناطق
  24. کژ رفتاری نوشته ی ریچارد اچ تیلر
  25. رئالیسم کاپیتالیستی نوشته ی مارک فیشر
  26. پول راستین نوشته ی گری نورث
  27. پیشمه رگه نووسینی ره حیمی قازی
  28. کۆمەڵناسی ئایین نووسینی خالێد عەلیزادە
  29. بدن انسان نوشته بلیندا گالاگر
  30. قدرت خواندن از سقراط تا توییتر نوشته ی فرانک فوردی
  31. دن آرام نوشته ی شولوخوف
  32. راز شادی والدین دانمارکی اثر جسیکا جول الکساندر
  33. دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستان لە ناوەوە بونیادنان، لە دەرەوە دانپیانان. دکتور بورهان یاسین
  34. قیام ۱۸۸۰ کردستان(شیخ عبیدالله نهری) در اسناد محرمانه بریتانیا نوشته ی جمال میرزا عزیز ترجمه ی بهزاد خوشحالی
  35.  

کۆڕەکەم هێژا − پسرم هیژا

ئەوڕۆ ۴ سەرماوەز . هێژای کوڕم لەدایک بوو. هیوادارم بتوانم بەباشترین شێوە پەروەردەی بکەم و باوکێکی باش بم بۆ هێژا.

امروز ۴ آذر ۱۴۰۲ پسرم هیژا به دنیا آمد. امیدوارم بتوانم پدر خوبی برایش باشم.

هیژا در زبان کردی به معنی محترم و ارجمند است

 

دۆنی ئارام، گەیشتن بە لووتکەی ڕومان

پێم وایە ئەم کتێبە درێژترین کتێبێک بوو کە تا ئێستا خوێندوومە کتێبەکە یان بڵێن ڕۆمانەکە چوار بەرگ بوو هەڵبەت من کتێبە دەنگییە کەم گوێدا کە هەشتا کاتژمێر بوو و نزیک بە چوار مانگ خەریکی خوێندنی ئەم کتێبە بووم بەڵام چێژی زۆرم لێ وەرگرت ڕۆمانەکە سەبارەت بە ناوچەیەکە لە ڕووسیا و هەموو گوندەکانی قەراخی ڕووباری دوون لەناو ڕۆمانەکە باس کراوە نووسەری ئەم ڕۆمانە واتە شلۆخۆف خۆی خەڵکی ئەو ناوچەیە بووە و بەباشی باسی هەموو شتێک دەکا ڕووداوەکان لە ساڵانی هەزار و نۆسەد و چواردە تا هەزار و نۆسەد و بیست و دوو باس دەکا و ئەو حەوت یان هەشت ساڵە شەڕ لەم ناوچەیە بەردەوامە.

 یەکەم شەڕی ئەوەڵی جیهانی و پاش ئەوەش شەڕی ناوخۆ لە نێوان سوورەکان و سپییەکان بە تایبەت قەزاقەکان  گریشکا پاڵەوانی ئەم ڕۆمانە چەند جار بیری دەگۆڕێت و پاش ئەو هەموو شەڕە کە دەیکات لە شەڕ و نامەتییەکانی بێزار دەبێ بۆ گریشکا ژیان مانا و جوانی زۆرتری هەیە و شەڕ وەکوو لەمپەرێک لەسەر ڕێگای دروست دەبێ بەڵام خۆی لەو شەڕە لانادا و بە هەموو هێز و توانای جارێک لە بەرانبەر ئەڵمانییەکان جاری دووەم لە بەرانبەر سوورەکان و کۆمۆنیستەکان و جاری سێهەمیش لە بەرانبەر لەشکری سپی لە ئۆکراین و لە هستان شەڕ دەکا.

 ژیانی پڕ لە هەوراز و نشێوی گریشکا بە جوانی لە ڕۆمانەکە باس کراوە کاتێک کە کتێبەکە دەخوێنی لە هەموو ئاڵوگۆڕەکانی ئەو سەردەمە لەو ناوچە دیاریکراوە تێدەگەی لە ئابووری لە شێوەی ژیان و کەلتوور لە ئایدیۆلۆژیای سیاسی لە جۆرافیای ناوچەکە و بە ڕاستی هەموو شتێک بۆت ڕوون دەبێت شلۆخۆف پاش نووسینی ئەم کتێبە کە زۆرتر لە دە ساڵی خایاند خەڵاتی نۆبڵی ئەدەبیاتی وەرگرت و بە ڕاستیش کە شایانی ئەو خەڵاتە بوو ئەتوانم بڵێم تا ئێستا کتێبێکی ئاوام نەخوێندووە پاش خوێندنی ئەم کتێبە زۆر زەحمەتە کتێبێکی دیکە دەست پێ بکەم بە ڕاستی هەموو کتێبێک لە بەرامبەر ئەم کتێبە بچووک و کەم بایەخە و هەر بەم هۆکارەش بۆم زەحمەتە ڕومانێکی دیکە بخوێنم.

 گریشکا دەیویست وەک خەڵکی ئاسایی ژیانی خۆی بکات بەڵام ئاڵوگۆڕی ناوچەکە هەمووی تێکدا بۆ هەتاهەتایە گریشکاو دۆنی ئارام و خێڵی قەزاق لە پێش چاوم دەمێنێت و بیری لێ کەم نامەوێ بچمە ناو قووڵایی کتێبەکە و چیرۆکەکە ئاشکرا بکەم ئەگینا دەکرێ سەد لاپەڕەش لەسەری بنووسم لە ئاکامدا بۆ خۆم ئەڵێم کاش کوردێکیش ڕۆمانێکی ئاوای بنووسایەو بۆ هەتاهەتایە ناوی خۆی وەک نووسەرێکی گەورە و ناوی کورد وەک نەتەوەیەکی بەهێز لە مێشکی جیهان جێگیردەکرد
.

گژوگیا ژمارەی ۱

هەندێک بابەت هەیە کە ناتوانم بە ناو وتارێک یان دەقێک دوور و درێژ بینووسم، هەروەها پێویستە کە بینووسم با لە مێشکم بۆ هەمیشە بڕوات و ئەدی بیری پێ نەکەمەوە لە ڕاستیدا ئەمە جۆرێک وتووێژە لەگەڵ خۆم.

ناوی ئەم بابەتە گژوگیایە لە ژمارە ۱ دەست پێ دەکا ئەم گژوگیایە ئەبێ ببڕم و دارستانەکەم بەهێزتر بکەم.

بردن یان دۆڕان

زۆر جار لە کڵاب هاوس یان تەنانەت ناو وتووێژێک باسێک دەکرێت کە ئامانجی فێربوون لە یەکتر یان گۆڕینی ڕوانگە و گۆشەنیگا نییە بەڵکوو بەس بردنەوە گرنگە واتا هەردوو لایەن  وەکوو ڕکابەری چاو لە قسەو باس دەکەن و هەموو هێزی خۆیان دائەنن کە لەم وتووێژە سەرکەوتوو بن و ئەوی دیکە بڵێ باشە چاوەکەم تۆ ڕاست ئەکەی و من بە تەواوی هەڵەبووم تێناگەن کە ئامانج لە وتووێژ دۆڕاندن یان بردنەوە نییە بەس فێربوون لە یەکترەوە بۆ بەربڵاوکردنی ڕوانگە و بیروباوەڕی ئێمە قازانجی هەیە.

چی بۆ چی خراپە

هەندێ جار ئێمە ئەگەر باسی شتێک ئەکەین وەکوو نەخوێندەوار و پوپولیست باسی ئەکەین بۆ نموونە ئەڵێن ئیسلام باشە یان کۆمۆنیست باشە یان خراپە بەڵام پرسیار وردبینانە و دروست ئەوەیە بۆ کێ باشە یان خراپە؟ بۆ نموونە ئیسلام بۆ عەرەبی ئەو سەردەمە باش بوو ئیمپراتۆریی گەورەی دروست کرد بەڵام بۆ خەڵکانی دیکە کە کران بە کوێلە باش نەبوو! یان کۆمۆنیست وڵاتی ڕووسیەی لانیکەم تا ۱۹۵۰ بۆ ماوەیەک چل ساڵ پێش خستوو تەنانەت لە شەڕی دووەمی جیهانیش پیرۆز بوون واتە بۆ خەڵکی خۆیان لەو سەردەمە باش بوو بەڵام بۆ نموونە هەر لەو سەردەمە وڵاتی ئوکراین لە لایەن ئیستالین گەمارۆ دراو  خەڵکی زۆر لە برسا گیانیان لە دەست دا و بۆ ئەوانە باش نەبوو.

ئەگەر ئەوڕۆ ئەڵێن ناسیۆنالیسم بۆ کورد باشە و تۆ ئەبێ لە پێناوی خەبات بکەی بەم هۆکارەیەو ئەم جۆرە ڕوانینەوە وردبینانە و لۆژیکیە تێدایە واتە هەموو شتێک بۆ هەموو کەس باش نییە و با واز بێنین لەو جۆرە پۆپۆلیستی بیرکردنەوە و نەخوێندەوارییە. 

کە چارەسەرەکان زۆر بوون دیارە هیچ چارەسەرێک نیە

لە کتێبی باخی گێلاس نووسینی چوخۆف بنەماڵەیەک هەیە کە پارەیان نەماوە و قەرزدارن بەس باخێکیان هەیە و دەیانهەوێ بیفرۆشن لە لایەکی دیکەوە ئەگەر ئەم باخە بفرۆشن ئەدی ناتوانن خۆیان وەک چینی باڵادەست پێناسە بکەن و شانازی بە خۆیان بکەن لەبەر ئەوەیە کۆ دەبنەوە و بە دوای چارەسەرێک ئەگەڕێن و مامی خۆیان بانگەشە ئەکەن ئەڕوات بۆ ئەوێ پاش ماوەیەک ئەو کچانە چارەسەری زۆر باس ئەکەن یەکیان ئەڵێ با باخەکە بدەین بە کرێ یەکیان ئەڵێ لە کەسێک پارە قەرز بکەین و.. هتد. هەر کەسێک شتێک باس ئەکات پاش ماوەی مامیان ئەڵێ هیچمان پێ ناکرێت کە چارەسەر زۆر بوو دیارە هیچ چارەسەرێک نییە ئەڵێ چارەسەر ئەبێ یەک دانە بێت و ئەوەندە بەهەز بێت کە هەموومان لەسەری ڕێکەوین پێم وایە لە ژیانی ئاسایی خۆمانیش ئەم شتە بوونی هەیە و هەندێ جار بۆ خۆم دەڵێم کە چارەسەرەکان زۆر بوون دیارە هیچ چارەسەرێک نییە

ڕاپەڕینی ١٨٨٠ شێخ نەهری لە بەڵگە نهێنیەکانی بریتانیا

ئەم کتێبە لە لاێەن جەماڵ میرزا عەزیز نووسراوە و بێهزاد خوشحالی کردویە بە زمانی فارسی بە ناوی “قیام ۱۸۸۰ کردستان در اسناد محرمانه بریتانیا”. لە ساڵی ١٣٧٩ هەتاوی لە ئێران چاپ بووە و لە ژمارەی ٢٠٠٠ دانە بڵاو بووەتەوە. شێوازی کتێبەکە زنجیرە نامێلکەو تەلەگرافە لە نێوان دەوڵەتی ئێران و عوسمانی و لە ساڵی ١٨٨٠ نووسراوە زوربەی لە م تەلەگرافانە لە لاێەن پاوشای ئێران بۆ دەوڵەتی عوسمانی یان لە لاێەن باڵوێزی بریتانیا و … نووسراوە لە و سەردەمە قاجار لە ئێران حوکم دەکا و ناسرالدین شا پاوشای ئێرانە.

زوربەی لە نامەکان سەبارەت بە داواکاری ئێران لە عوسمانیە بو سەرکوت کردن یا ڕێگە گرتن لە شێخ عوبەیدوڵای نەهری. شێخ نەهری شۆڕشێکی بەربڵاو دژ بە حکوومەتی ئێران دەس پێ دەکا و ئەتوانێ کەمتر لە یەکساڵ هەموو عەشیرەتی کورد لە ڕۆژهەڵات و باکوری کوردستان ڕێک بخات.

هەڵبەت شێخ نەهری خاوەن سوپاێەکی شەڕکەر بووە و لە شەڕی عوسمانی لەگەڵ ڕووسیا یارمەتی حکوومەتی عوسمانی داوەو لەو شەڕا بەشداری کردووە. هەر بەم هوکارەش دەوڵەتی عوسمانی چەکی مارتینی داوە پێیان کە لەو سەردامە چەکێکی نوێ و بەهێز بووە و تەنانەت سوپای ئێرانیش ئەو چەکیە نەبووە. مارتینی لە ساڵی ١٨٧١ لە بریتانیا درووس کراوە و کەمتر لە ۷ ساڵ گەیشتووە بە دەس شێخ نەهری.

 

 

شێخ نەهری لەو سەردەمە نزیک بە سی هەزار چەکداری بووە و کوڕی شێخ نەهریش پێنج هەزار چەکداری بووە و لە مەهاباد و ورمێ و میاندوئاو لەگەڵ سوپای ئێران شەڕدەکات. ئەو ناوچەێە کە لە ژێر حوکم و دەسەڵاتی شێخ نەهری  ناوچەێک لە نێوان گۆمی ورمێ(بە داخەوە لەم دوایانە وشک بووە) و گؤمی وان دەبێ هەڵبەت پایتەختی دەسەڵاتی لە حەکاریه. پێشتر بیستوومە کە ئەڵێن نیشتمانی ئەرمەنیەکان لای خۆیان زۆر پیروزە ئەکەویتە نێوان سێ گۆمئ ورمێ، وان، سوان واتە نێوان ئێران و تورکیا و ئەرمەنیا لە ئێستا. دیارە لەو سەردەمە ئەرمەنی و مەسیحی (نەستووری)لەوێ زۆر بووە.

زۆر بوونی مەسیحی نەستووری هۆکاری مێژووی هەێە. بناغەدانەری ئەو لقە لە ئایینی مەسیحی واتە نەستوریوس خەڵکی شاری قارەمان مەرعەشی تورکیا (لە ئێستا)بووە. هەروەها پاوشای ساسانی واتە پیروزی یەکم ڕێزی زۆری داناوە بؤ نەستووریەکان هەر بەم هۆکارە ژمارەیان لە ئێران و ناوچەی ورمێ پەرەی سەندوە.

زوربەی تەلەگرافەکان لە لاێەن باڵوێزی بریتانیا لە وڵاتی ئێران و تورکیا بووە. هەر دوو وڵاتەکەش بۆ چارەسەر کردنی شوڕشی کورد پەنا دەبەن بۆ بریتانیا و خوازیاری ئەوەن کە بریتانیا ناردنی چەک و پارە یارمەتیان بدات و شێخ نەهری لەو دوو وڵاتە دوور بخات. دەوڵەتی عوسمانی لەسەرەتاوە نایهەوێ خۆی سەرقاڵی کێشەی ئێران بکات و ڵامێکی ڕاستەوخو بە ناسرالدین شا ناداتەوە. بەڵام دەوڵەتی عوسمانی لەوکاتە بۆی دەرئەکەوێت شێخ نەهری ویستویە دەوڵەتێکی سەربەخۆ لە نێوان ورمێ و وان درووس بکات ڕێگای گەڕانەوەی شێخ نەهری دادەخات و هێرشی بۆ دەبا.

پایتەختی شیخ نەهری پارێزگای حەکاریە و ئەم پاریزگا ئێستا لە سەر سنووری ئێران و تورکیایە. هەروەها لەم شوڕشە عەشیرەتی هەرکی و مەنگۆڕ یارمەتی شێخ نەهریان داوە. دەکرا لە سەر شوڕشی شێخ نەهری یان شۆڕشی چیای ئاگری یان سمکوخان و قازی فیلم و پادکەست و شانو …. درووس بکرێت. بەڵام بە داخەوە ئیمەی کورد خاوەنی دەوڵەتی خومان نەبووین و نەمانتوانیوە ئەم کارانە بکەین.

 

دۆنی ئارام و جیهانی ئاڵۆز

یەکەم جار کە کتێبی شۆلۆخوفم خوێند ئەگەڕێتەوە بۆ بیست ساڵ لەوەو پێش. ناوی کتێبەکەش “زەوی ئاوەدان کراو” بوو سەبارەت بە پلانی هاوبەش بوونی زەوی واتە کشت و کاڵ لە لاێەن یەکیەتی سۆڤیەت . لەوسەردەمە کشت و کاڵی خەڵکی لادێ بە شێوەێکی هاوبەش دەکرا و کەس خاوەن زەویکی تایبەت نەبوو. هەموو ئەم کتێبە سەبارەت بە ئاڵوگۆڕی خەڵک لەو ساڵانە بوو.

ئەوساڵ خەریکی خوێندنی کتێبی دۆنی ئارامم. ئەم کتێبە ٢٠٠٠ لاپەڕەیەو لە ۴ بەرگ نووسراوە. کتێبی دۆنی ئارام سەبارەت بە ئاڵ و گۆڕی خەڵکی قەزاق لە نزیک ڕووباری دۆنە و ڕووداوەکان ئەگەڕێتەوە بۆ ساڵەکانی ١٩١۴ هەتا ١٩٢٠، کارەکتەری سەرەکی ڕۆمانەکە پیاوێکە بە ناو گریشکا لە بنەماڵەی مێلۆخۆف.

ڕووداوەکان ئەگەرێتەوە بۆ چەند سال پێش شۆڕشی ١٩١٧ لە ڕووسیا، لەو سەردەما خەڵکی قەزاق لە ناو گەرمی شەڕی ئاڵمان بوون و شەڕی یەکەمی جیهانی بەردەوام بوو. ئاڵمان لەم شەڕە بە تەواوی دووڕاو پاشەکشەی کرد هەر ئەم دوورانەش بووە هۆکاری شەری دووهەمی جیهانی و تۆڵەسەندنەوەی هیتلێڕ.

یەکەم شتێک کە بوو بە هۆکاری شۆڕشی ١٩١٧ پڕۆپاگاندای حێزبی بلشویک بوو کە دەیانگوت ئێمەوئاڵمان نابێ شەڕی براکۆژی بکەین و ئەم شەڕە بۆ پاراستنی سامان و پارەی چینی سەرماێەدارە و بۆ ئێمە سوودی نیە. ڕۆژنامە و ڕاگەیاندنی بلشویکەکان لە بەرەی شەڕ هەموو ڕۆژێک بڵاو ئەبوو.

ئاڵمان پێ خۆش بوو ئەم بیرۆکە لە ناو خەڵکی ڕووسیا بڵاو بێتەوە و تەنانەت یارمەتی لێنینی ئەدا لەبەر ئەوەی شەڕەکە کۆتایی بێت. ڕووسیا پاش شەڕی یابان بە گشتی لاواز بوو و شەڕی ئالمانی پێ ناکرا. هەموو ئەم ئاڵ و گۆڕە بوو بە هۆی ڕووخانی حکوومەتی تێزاری ڕووسیا.

خەڵکی قەزاق لە ناو ئەم کتێبە دوو بەرەی بە تەواوی جێاواز پێک دینن. یەکیان لاێنگری بێلشویک و کۆمۆنیستە و بەرەی دیکەش لاێنگری تێزار و دەسەڵاتی کۆن. هەڵبەت ئەو بەرەی کە لاێنگری تێزار و دژە کۆمۆنیستن زۆربەیان ناسیوناڵیستن و پێان خۆشە کە ولاتی قەزاق دامەرزینن بەڵام بیرۆکەی چەپ و ئایدۆلۆژیای کۆمۆنیست ئەوەندە بە هێزەو لای خەڵک سەرەنج ڕاکێشە کە ناسیۆناڵیستی قەزاق ناتوانێ بەرگری لە خوێ بکات و پاش شەڕێکی ناوخۆ لەشکری قەزاق تێک دەچێت و لەشکری سوور و هێزەکانی کومیتەی حێزب هەموو ڕووسیا دەگرێت.

ئەم کتێبە جاروبار لەم دنیایە کە تێدا ئەژیم دابڕانێک درووس ئەکات و ئەمباتە ناو قووڵایی ڕۆمانەکە پێم خۆشە تەواو نەبێت و جاروبار وەکوو چێشتێکی خۆش کەوچکێکی لێ بخوەم.