ئابڕوو چوونی یۆتۆپیا نووسینی Nima Sanandaji
خوێندکارانی چەپ لە زانستگا و سیاسەت مەدارانی بە ناو بانگ لە ئامریکا وەکوو بێرنی سەندێرز یان هیلاری کلینتون و بیل کلینتون و تەنانەت ئۆباما یەک خاڵی هاوبەشیان هەیە ئەویش لاینگری لە سوسیال دیمۆکراسی لە وڵاتانی نۆردیک واتە باکووری ئورووپایە، نیما سەنەندەجی لەم کتێبەدا ڕوونی دەکاتەوە بۆ ئەم بیرۆکە هەڵەیە ؟ بە پێچەوانەوە ئەم وتارانا وڵاتانی نۆردیک خاوەنی سیستەمی ئابووری ئازادن و ئەو پڕوپاگاندایە کە چەپی ئامریکا و وڵاتانی دیکە سەبارەت بە نۆردیک دووپاتی دەکەنەوە دوور لە ڕاستیە.
ئەم کتیبە بە ناوی: Debunking Utopia: Exposing the Myth of Nordic Socialism
لە ۲۴۰ لاپەڕە و ساڵی ۲۰۱۶ بڵاو بووەتەوە و لە ئێرانیش لە لایەن مۆحەمەد ئەمینی عامێری وەرگێڕاوەتەوە بە فارسی و بڵاوکەرەوەی “دنیای اقتصاد” لە ساڵی ۱۴۰۰ بڵاوی کردوەتەوە.
بۆ سۆسیالیسم بەرەو دیکتاتۆری دەڕوا ؟ هەندێک لە چەپەکان دەڵێن ئەوەی کە کۆریای باکوور دەیکات یان لە سەردەمی یەکیەتی سۆڤیەت ڕووی دابوو هیچ پێوەندیکی لە گەڵ ئامانجەکانی مارکسیسم نەبووە و بۆنموونە مارکس نەیگوتوە خەلکی یەکیەتی سۆڤیەت ئەگەر بڕۆن بۆ شارێکی تر دەبی ئیجازەنامە و پاسپۆرت مۆر بکەن بەڵام کێشەی وتەکانی مارکس یان ڕێبەرانی کۆمۆنیست بە تایبەت لە بواری ئابووری دێتەوە سەر یەک وشە ئەویش پلان دانانی چڕکراو (Central planning)، ئەم شێوە بیروباوڕە بەرەو دیکتاتۆری و بە هێز بوونی حکوومەتی ناوەندی دەروات و ئەم بە هێز بوونە ئەبێتە کۆسپێک لە سەر ڕێگای ئازادی و دیمۆکراسی.
ئەگەر بە وردی چاو لە ئازادی ئابووری و هێڵکاری وڵاتانی نۆردیک بکەین کە لێرە دانراوە سەردیڕەکەی Index of Freedom Economic دەبینین کە وڵاتانی نۆردیک لە سەرەوەی چارتەکەن بو نموونە وڵاتی هۆلاند، فینلاند، دانمارک و سۆید، لە پلەی ۸ تا ۱۱ جێگیر دەبن و تەنانەت وڵاتی ئامریکا کە ناسراوترین وڵاتی کاپیتالیستە (بە وتەی چەپەکان) لە پلەی ۲۵ ئەم هێڵکاریە ئەو ڕاستیە دەردەخا کە وڵاتانی نۆردیک لە گرینگترین بواری ئابووری واتە Economic Freedom لە ئامریکا سەرمایەدارترن.
ئەم چارتە لە لایەن Heritage Foundation و The wall street journal درووس بووە، پێوەرەکانی ئەم هێڵکاریە بریتیە لە گەورە بوونی حکوومەت، ماڵیات، خەرجی حکوومەت هەروەها لە بواری یاری دان بە کۆمپانیاکانی کەرتی تایبەت دەتوانین بەم پێوەرانە ئاماژە بکەین: ۱ – ژمارەی کۆمپانیاکان ۲- ماوەی درووست کردنی کۆمپانیا و کێشەی ئیجازەنامە ۳ – تێچوونی دامەزرانی کۆمپانیا ۴ – ماوەی داخستنی کۆمپانیا ۵- ئیجازەنامە و مۆڵەت و … بەهەر شێوەیک چاو لە وڵاتانی نۆردیک بکەین دەزانین هیچ پێوەندیکیان لە گەڵ سۆسیالیسم و سیستەمی پلان دانانی چڕکراو نیە.
دەوڵەتی ئاسوودە ژیانی (The welfare state) لە وڵاتانی نۆردیک بە پێ خەرجی زۆر تووشی کێشە بووە و تەنیا وڵاتی نۆروێژ توانیویەتی سیاسەتەکانی درێژە پێ بدات ئەمەش بە هوێ داهاتی نەوت بووە. ئەم وڵاتانە پارەێکی باش بە پانابەران و کۆچەران دەدەن و پێداویستیەکانی ژیان دابین دەکەن سەرەڕای تێچووی زۆر بو حکوومەت ئەم سیاسەتە ئەبێتە هۆی ئەوە کە پانابەران بە دوای کار و پێشە نەڕۆن و زۆربەیان بێکار بن. هەروەها ئەم پەنابەرانە لەبەر ئەوە بژیوی ژیانیان دابین بووە هەوڵ نادەن کە تێکەڵی خەڵکی ئەو وڵاتە بن و تەنانەت پاش ۱۰ یان ۱۵ ساڵ زمانی ئەو وڵاتە فێر نابن.
هەبوونی بیروباوڕی ئێسلامی توندڕەو لە نیوان پەنابەرانی ئورووپا و وڵاتانی نۆردیک ئەم ڕاستیە دەردەخا کە ئەوان نەیانتوانیوە لە گەڵ کەلتوور و بنەماکانی کۆمەڵگا تێکەڵ بن و لە ڕاستیدا هاندەرێکیان نەبووە کە مێشکیان بگۆڕن و ئەم کێشە لە ئەستۆی حێزبە سۆسیال دێمۆکراتە. هەروەها شەری حێزبایەتی لە وڵاتی سۆید بو نموونە نیوان حێزبی ڕاست و سۆسیال دیمۆکرات هەیە. حێزبی ڕاست لەسەر قەێرانی هەڵاوسان (inflation) جەخت دەکات و حێزبی سۆسیال دێمۆکراتیش ڕەخنە لە ڕێژەی بێکاری دەگرێ بەڵام قەیرانی بێکاریش بە بڕوای ئەم نووسەرە لە ئەستۆی چەپەکان و سەندیکای کرێکاریە لەبەر ئەوەی که سەندیکا خوازیاری زیاد کردنی مووچە ی کرێکارە و کۆمپانیا نێو دەوڵەتیەکان ناتوانن لەم وڵاتە کار بکەن و زۆربەیان ئەم وڵاتە جێ دێڵن و دەڕۆنە شوێنیکی دیکە.